Ψηφιοποίηση δισδιάστατων & τρισδιάστατων
έργων τέχνης

• Η διατήρηση της πολύτιµης πληροφορίας που περιέχουν οι εικόνες, οι φωτογραφίες, τα έργα τέχνης, τα βιβλία, οι εφηµερίδες, τα σχέδια, οι χάρτες, οι αφίσες, τα χειρόγραφα, τα κινηµατογραφικά έργα κλπ. Μερικά από τα προαναφερόµενα αντικείµενα καταστρέφονται από τη φθορά του χρόνου ή από κάποιο συµβάν και άλλα αλλοιώνονται. Άυλα πολιτιστικά αγαθά, όπως παραδόσεις και µύθοι, σβήνουν στο πέρασµα του χρόνου. Η ψηφιοποίηση δηµιουργεί ψηφιακά υποκατάστατα των υλικών και άυλων αγαθών, περισώζοντας την πολύτιµη πληροφορία που περιέχουν. 

• Η ενίσχυση του ρόλου που έχει το πολιτιστικό αγαθό, αφού η αντίστοιχη πληροφορία µπορεί να ανευρεθεί πιο εύκολα και συνδυασµένα από διαφορετικές πηγές και να είναι διαθέσιµη για την έρευνα, τη µελέτη, την εκπαίδευση κλπ.

• Η προβολή (που συµβάλλει καθοριστικά και στην προαναφερόµενη ενίσχυση) των πολιτιστικών αγαθών, µέσα από το ∆ιαδίκτυο, αλλά και µε την παραγωγή ηλεκτρονικών εκδόσεων (CD, DVD, εφαρµογές, αφιερώµατα) για την εκπαίδευση και τον πολιτισµό, την παραγωγή έντυπου υλικού (π.χ. βιβλία και αφίσες) και άλλες παρουσιάσεις/εκδηλώσεις. 

• Η οικονοµική ανάπτυξη µέσω και της προβολής των πολιτιστικών αγαθών και της αξιοποίησης του πολιτιστικού περιεχοµένου σε αχανείς αγορές, όπως η Εκπαίδευση, η Ψυχαγωγία και ο Τουρισµός.
 

Πιο αναλυτικά, ο κύκλος ζωής της ψηφιοποίησης είναι όλες οι απαραίτητες ενέργειες που ακολουθεί ένας οργανισµός, για να επιτύχει την ψηφιοποίηση του πολιτιστικού περιεχοµένου του. Ο κύκλος ξεκινά από τον αρχικό σχεδιασµό, επεκτείνεται στην καθ’ αυτό ψηφιοποίηση των αντικειµένων και καταλήγει σε ζητήµατα προβολής, µακροπρόθεσµης διατήρησης και επαναχρησιµοποίησης του ψηφιακού περιεχοµένου. Τα στάδια του κύκλου ζωής αναλύονται παρακάτω: 

• Σχεδιασµός του έργου ψηφιοποίησης: Είναι το πρώτο βήµα σε κάθε έργο ψηφιοποίησης. Κάθε έργο πρέπει να διαθέτει σαφώς καθορισµένους στόχους, επαρκείς πόρους, κατάλληλα καταρτισµένο προσωπικό, και ένα πλάνο για την υλοποίηση (αν θα γίνει ανάθεση εργασιών σε τρίτους, πώς θα αντιµετωπιστούν πιθανοί κίνδυνοι κλπ).
• Επιλογή περιεχοµένου: Στην πλειοψηφία των έργων δεν είναι εφικτή η ψηφιοποίηση όλων των αντικειµένων ενός φορέα. Για το λόγο αυτό είναι αναγκαία η επιλογή των αντικειµένων που πρόκειται να ψηφιοποιηθούν. Τα κριτήρια για την επιλογή ποικίλουν ανάλογα µε τους στόχους του έργου ψηφιοποίησης, την ευαισθησία του περιεχοµένου, γεωγραφικά κριτήρια κλπ.
• Προετοιµασία για ψηφιοποίηση: Μια κατάλληλη υποδοµή σε υλικό και λογισµικό και ένα περιβάλλον µε κατάλληλες συνθήκες πρέπει να είναι έτοιµα πριν την έναρξη της διαδικασίας ψηφιοποίησης. Τα στοιχεία που απαρτίζουν Κεφάλαιο 4: Σύστηµα Ανάδειξης Καλών Πρακτικών 18 ένα τέτοιο περιβάλλον περιλαµβάνουν εξοπλισµό για τη διαδικασία της ψηφιοποίησης αυτή καθαυτή (για παράδειγµα σαρωτές, ψηφιακές φωτογραφικές µηχανές, εξοπλισµός ψηφιοποίησης ήχου και κινούµενων εικόνων και άλλα), ένα υπολογιστικό σύστηµα µε το οποίο θα διασυνδεθούν οι παραπάνω συσκευές, λογισµικό επεξεργασίας εικόνας, λογισµικό διαχείρισης του ψηφιοποιηµένου υλικού κλπ. Το περιβάλλον στο οποίο θα λάβει χώρα η διαδικασία ψηφιοποίησης πρέπει να είναι κατάλληλο για τα προς ψηφιοποίηση αντικείµενα, για παράδειγµα θα πρέπει να ικανοποιεί ειδικές συνθήκες φωτισµού και υγρασίας.
• Μεταχείριση των πρωτοτύπων: Το συγκεκριµένο στάδιο του κύκλου ζωής της διαδικασίας ψηφιοποίησης µπορεί να θεωρηθεί προφανές, ωστόσο η αναλυτική παρουσίασή του είναι αναπόφευκτη, αφού σε πολλά από τα έργα ψηφιοποίησης υπάρχουν αντικείµενα τα οποία είναι σπάνια ή εύθραυστα. Κατά συνέπεια είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί ότι θα ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές συνέπειες από την ψηφιοποίησή τους.
• Ψηφιοποίηση: Το στάδιο αυτό αναφέρεται στην καθαυτή διαδικασία της ψηφιοποίησης, δηλαδή τη σάρωση, την ψηφιακή φωτογράφηση και γενικά την ψηφιακή αποτύπωση των πρωτοτύπων σε συνδυασµό µε την ψηφιακή επεξεργασία που µπορεί να υποστούν. Στο πλαίσιο της παρούσας διπλωµατικής καλύπτεται η ψηφιοποίηση σχεδόν όλων των κατηγοριών πολιτιστικών αντικειµένων (δισδιάστατα και τρισδιάστατα αντικείµενα, τεκµήρια ήχου και κινούµενης εικόνας) που κατέχουν οι ελληνικοί πολιτιστικοί οργανισµοί. • ∆ιατήρηση του ψηφιακού περιεχοµένου: Ένας σηµαντικός στόχος κάθε έργου ψηφιοποίησης είναι η προστασία και η διασφάλιση της πρόσβασης στο ψηφιακό περιεχόµενο που έχει δηµιουργηθεί. Για την εκπλήρωσή του είναι απαραίτητη η αντιµετώπιση θεµάτων, όπως οι απαρχαιωµένοι τύποι αρχείων και τα απαρχαιωµένα αποθηκευτικά µέσα, αλλά και η προστασία του ψηφιακού περιεχοµένου από φυσικές καταστροφές, περιβαλλοντικούς παράγοντες και ανθρώπινες παρεµβάσεις. Παράλληλα παρουσιάζεται και το ζήτηµα της µακροπρόθεσµης διατήρησης το οποίο συνιστά θέµα έρευνας τα τελευταία χρόνια.
• Μεταδεδοµένα: Τα µεταδεδοµένα συνιστούν ζήτηµα υπό συνεχή ερευνητική δραστηριότητα στο χώρο της ψηφιοποίησης, της διαχείρισης του περιεχόµενου, της επαναχρησιµοποίησης και αναζήτησης του ψηφιοποιηµένου περιεχόµενου, της διαλειτουργικότητας, κ.ά. Το σύνολο των µεταδεδοµένων που θα επιλεγεί στο πλαίσιο ενός έργου είναι ιδιαίτερης σηµασίας για την πορεία του, καθώς από αυτό εξαρτώνται τα χαρακτηριστικά που θα καταγραφούν για την περιγραφή των πρωτοτύπων.
• Ενέργειες ανάδειξης – προβολής: Το έργο έχει φτάσει πλέον στο στάδιο κατά το οποίο έχει ολοκληρωθεί η δηµιουργία και η αποθήκευση του ψηφιακού αντιγράφου και των µεταδεδοµένων του. Το επόµενο στάδιο είναι η ανάδειξη και η προβολή του ψηφιοποιηµένου περιεχοµένου. Πριν την προβολή των ψηφιακών αντικειµένων επιβάλλεται η κατάλληλη επεξεργασία τους. Η ανάδειξη του περιεχοµένου µπορεί να περιλαµβάνει την προβολή του στο ∆ιαδίκτυο, σε κάποιο CD-ROM ή DVD-ROM κλπ και η επεξεργασία περιλαµβάνει την υποβάθµιση της ποιότητας, άρα και τη µείωση του µεγέθους των αρχείων εικόνας, ήχου, κινούµενης εικόνας, ώστε να µπορούν να προσπελάσουν οι χρήστες το ψηφιακό περιεχόµενο µέσω του ∆ιαδικτύου. Πνευµατικά δικαιώµατα: Η δηµοσίευση του ψηφιοποιηµένου περιεχοµένου θα πρέπει να συνοδεύεται από µία ευρεία ανάλυση της κατάστασης των πνευµατικών δικαιωµάτων που σχετίζονται µε το υλικό αυτό. Για υλικό που είναι δηµόσια διαθέσιµο το ζήτηµα δεν έχει µεγάλο βαθµό πολυπλοκότητας. Ωστόσο, αρκετοί πολιτιστικοί οργανισµοί αποκοµίζουν οφέλη από τη δηµοσίευση πολιτιστικού υλικού, µε αποτέλεσµα να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί µε τα πνευµατικά δικαιώµατα, τα οποία µπορεί να ανήκουν σε τρίτους. Οι τεχνολογίες προστασίας και διαχείρισης πνευµατικών δικαιωµάτων υποστηρίζουν τους φορείς στη διαδικασία αυτή.
• ∆ιαχείριση έργων ψηφιοποίησης: Η επιτυχία ενός έργου ψηφιοποίησης, όπως και κάθε έργου, εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τη διαχείρισή του. Ένα καλά οργανωµένο πλάνο για τη διαχείριση του έργου συµβάλλει τα µέγιστα στην επιτυχία του έργου.

Η διαδικασία ψηφιοποίησης για δισδιάστατα αντικείµενα µπορεί να διακριθεί σε δυο µεθόδους για τις οποίες απαιτείται διαφορετικός εξοπλισµός: σάρωση και ψηφιακή φωτογράφηση. Αντίστοιχα, υπάρχει κατάλληλος εξοπλισµός για την τρισδιάστατη ψηφιοποίηση και την ψηφιοποίηση ήχου και κινούµενης εικόνας. Παρακάτω ακολουθούν συγκεκριµένες οδηγίες και καλές πρακτικές σχετικά µε την επιλογή του καθενός από τα προαναφερθέντα είδη εξοπλισµού.

Συστήµατα τρισδιάστατης ψηφιοποίησης 

Για την τρισδιάστατη ψηφιοποίηση απαιτούνται ειδικά συστήµατα τα οποία βασίζονται σε διαφορετικές τεχνικές. Η καθεµιά από αυτές παρουσιάζει συγκεκριµένα πλεονεκτήµατα και αδυναµίες. Τα περισσότερα εµπορικά συστήµατα που κυκλοφορούν µπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:
1. Σαρωτές µε ακτίνες λέιζερ: Συνιστούν τα πλέον δηµοφιλή συστήµατα τρισδιάστατης ψηφιοποίησης, καθώς δίνουν πολύ ακριβή γεωµετρικά αποτελέσµατα και µπορούν να εφαρµοστούν σε πολλές περιπτώσεις.
2. Σαρωτές προβολής µοτίβου: Οι σαρωτές αυτοί µπορούν να ψηφιοποιήσουν αυτόµατα αντικείµενα τα οποία παρέχουν ταυτόχρονα πληροφορία γεωµετρίας και υφής και κατατάσσονται ως τα δεύτερα πλέον δηµοφιλή συστήµατα.
3. Σαρωτές φωτογραφικών µεθόδων: Τα διαθέσιµα εµπορικά συστήµατα είναι ελάχιστα, ωστόσο ορισµένα από αυτά επιτρέπουν την ελεύθερη φωτογράφηση αντικειµένων που φτάνουν σε διαστάσεις µέχρι και µερικά µέτρα.
4. Συστήµατα µέτρησης συντεταγµένων µε αισθητήρες αφής: Όπως και στην παραπάνω κατηγορία τα διαθέσιµα εµπορικά συστήµατα είναι ελάχιστα. Ωστόσο, διαθέτουν το πλεονέκτηµα η αποτελεσµατικότητά τους να µένει ανεπηρέαστη από διαφανείς και ανακλαστικές επιφάνειες. Από την άλλη πλευρά αντιµετωπίζουν προβλήµατα αποτύπωσης πολύπλοκων αντικειµένων, καθώς υπάρχουν σηµεία που δεν µπορούν να φτάσουν οι αισθητήρες.